'Santral kurulacak' haberini duyan haritadan ırmak satın alıyor  

Yıllardır boşa akan ırmakları ekonomiye kazandırmak için uygulamaya konulan mikro barajlar projesi yoğun ilgi görüyor. Proje kapsamında elektrik üretmek isteyen kişi veya şirketler harita üzerinden ya da bizzat giderek ırmak seçimi yapıyor.  

Lisans işlemlerinin ardından su kullanım hakkı satın alınıyor. Bugüne kadar ırmaklar üzerinde kurulu gücü 1 MW (megavat)'tan başlayan irili-ufaklı iki bine yakın proje hazırlandı. Ciddi yatırımcılar hemen yatırıma başlarken, bazı kişiler lisansını başkalarına satarak üretim yapmadan havadan para kazanmaya çalışıyor. Piyasada "çantacı" olarak adlandırılan bu kişilere engel olmak için lisans satışlarına yasal sınırlama getirilmişti. Ancak fırsatçılar bunun da kolayını buldu: Her bir proje için ayrı şirket kuruluyor. Müşteri bulununca da bu şirketler varlıklarıyla birlikte devrediliyor. İstismarların önlenebilmesi için su kullanım hakkını satın alanların elektrik üretimi işini bizzat yapıp yapmadığının sıkı bir şekilde denetlenmesi isteniyor.

Enerji Bakanlığı verilerine göre Türkiye'de değerlendirilebilir hidroelektrik enerji potansiyeli 36 bin MW (megavat). Mevcut durumda ülke genelinde toplam kurulu gücü 13,3 bin MW olan 150 hidroelektrik santrali bulunuyor. Var olan potansiyelin ancak yüzde 36'sı ekonomiye kazandırılıyor. Türkiye'nin hidroelektrik enerji potansiyelini verimli bir şekilde değerlendirip doğalgaz ve fosil yakıtlara bağlılığın azaltılmasını amaçlayan çalışmalar son yıllarda hızlandırıldı. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarının ekonomiye kazandırılmasını içeren projelerin yasal altyapılarını oluşturdu. 2004 ve 2005'te yeni mevzuat hazırlanıp uygulamaya konuldu. Buna göre herhangi bir yerdeki su kaynağında HES yapmak isteyen şirketler, harita üzerinden veya bizzat nehrin olduğu yere giderek istenilen büyüklükte bir regülatör (baraj) yeri ve tipi seçiyor. Proje alanının kot ve koordinatları, krokisi, kısa jeolojisi gibi bilgileri içeren ön fizibilite raporu hazırlayarak Devlet Su İşleri'ne müracaat ediyor. DSİ, bu taleple ilgili duyuru yapıyor. Eğer söz konusu yer için bir ay içinde başka başvuru olmazsa ilk başvurana su kullanım hakkını içeren lisans veriliyor. Eğer birden fazla başvuru olursa talipliler arasında yarışma yapılıyor. Şirketler, su kullanım hakkını almak için projeye göre değişik miktarlarda katkı payı ödüyor. Mikro baraj olarak adlandırılan tesislerde üretilen elektrik devlete satılabildiği gibi özel sektöre de verilebiliyor.

Lisansını satanlar engellensin

Irmaklardan akan potansiyeli değerlendirmek için geliştirilen sistemle ilgili istismarlar da yaşanıyor. 'Su kullanım hakkı anlaşmaları'yla akarsuları yatırımcılara açan DSİ de uygulamayı ranta çevirme girişimlerinden rahatsız. EPDK ve DSİ ile lisans anlaşmasını yapan ciddi firmalar hemen gerekli harita, sondaj ve kamulaştırma çalışmalarına başlıyor, finansman ayarlaması yapıyor. Edinilen bilgilere göre, gerçekten yatırım yapma niyetinde olmayanlar ise hileli yolları kullanarak işi alıp sözleşmeyi imzalıyor. Firma aldığı hakkı hemen satabilmek için müşteri arayışına giriyor. Müşteri bulunana kadar proje atıl bekliyor. Hakkın devredilmesi kanunlara göre yasak ancak bu kural da ihlal ediliyor. Her bir proje için ayrı şirketler kuruluyor, bu şirketler yeni müşteri bulunduğunda varlıklarıyla birlikte devrediliyor. DSİ, geçtiğimiz yıllarda yaptığı duyuruda, ülkenin dört bir yanındaki su kaynaklarının elektrik üretimine dönüştürülerek ekonomiye kazandırılmasının hedeflendiğini, bu işi ticarete dönüştüren kişilerin gerçek yatırımcılardan ayıklanmasını istemişti. İstismarların önlenememesinde denetim yetersizliğinin etkili olduğu belirtiliyor. Projeleri kimin kontrol edeceği konusunda yasal boşluk dikkat çekiyor. EPDK'nın böyle bir yetkisi yok, DSİ de eleman ve yasal altyapı yetersizliğinden projeleri yeterince denetleyemiyor. Projelerin özerk müşavirlik firmaları tarafından kontrol edilmesi için üzerinde çalışılan yönetmelik 1-2 yıldır tamamlanamadı. Bu durum, dürüst yatırımcıların projelerinin kesin kabullerinin de gecikmesine sebep oluyor.
 
İsmail Altunsoy / Zaman, 21.01.2009: http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=806140

* BAĞLANTILI ESKİ BİR HABER (20.03.2007, Milliyet)

EPDK ve DSİ 'enerjik çantacılara' karşı...

Elektrik üretmek amacıyla aldıkları lisansları satan 'çantacılar'ın artması EPDK ve DSİ'yi harekete geçirdi. EPDK lisans başvurularını durdurdu, DSİ 1 milyon YTL'ye kadar teminat istedi. Teminatını yatırmayanların lisansları iptal edilecek

Haberi tamamı: http://www.milliyet.com.tr/2007/03/20/ekonomi/aeko.html

ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI BASIN AÇIKLAMASI

Hidrolik Geleceğimiz Piyasa Kurbanı

ENERJİDE HES OYUNLARI

Ülkemizin hidrolik kaynaklarının bedelli-bedelsiz olarak santral kurmak üzere özel ellere bırakılması Anayasa‘ya ve kamu yararına aykırıdır. 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu sonrasında hidroelektrik santral (HES) projelerine yönelik olarak sürdürülen rant dağıtım anlayışı, gıda şirketlerinden medikal şirketlerine, hatta spor kulüplerine kadar ehil olmayan çok sayıda tüzel kişiliğin HES yapmaya kalkışmasıyla sonuçlanmıştır. Çantacılar olarak anılan lisans simsarları türemiş; öyle bir düzeye gelinmiştir ki, kimliği belirsiz şirketler ilanlarla HES lisansı satın almaya çalışmaktadırlar.

Anayasa‘daki doğal servet ve kaynakların mülkiyetlerinin devredilemeyeceğine ilişkin açık hüküm ve Danıştay 1. Dairesi‘nin enerji alanındaki özelleştirmelere ilişkin verdiği görüşte yer alan doğal kaynakların mülkiyetinin devredilemeyeceği vurgusuna rağmen, ülkemizin hidrolik kaynakları su kullanım hakkı ve lisans dağıtımıyla pazarlanmaktadır. Yapılan işlem doğal kaynakların özel şirketlere devri olması nedeniyle açıkça Anayasa‘ya aykırıdır.

5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun ile HES‘lere de fiyat garantisi sağlanması, çokça küçük HES yatırımı için lisans ticaretini hızlandırmıştır. Lisans ticareti gazetelerin ilan sayfalarına kadar düşmüştür. Ulusal düzeyde yayın yapan bir gazetede 25 Şubat 2008 tarihinde "HES şirketi devir alınacaktır" başlığıyla yayımlanan ilanda, 5-20 megavat (MW) kurulu güce sahip HES lisansı olan ya da fizibilitesi onaylanan ya da su kullanım anlaşması yapmış olan şirketlerin devralınacağı belirtilebilmektedir. Bununla da kalmamış, HES lisanslarının toplu pazarlayıcısı konumuna gelmiş enerji yatırım ve danışmanlık şirketleri ortaya çıkmıştır.

Yenilenebilir Enerji Kaynakları Yasası‘nda 18 Nisan 2007 tarihinde yapılan değişiklikle, hidrolik santralların da dahil olduğu yenilenebilir enerji kaynaklarından yapılan elektrik üretimine verilen fiyat garantisinin süresi 2011 yılına uzatılarak, 5-5.5 Avro sent olarak yeniden belirlenmiştir. Bu yasanın 2005 yılında kabulüyle birlikte HES başvuruları ikiye katlanmıştır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu‘nun (EPDK) faaliyete başladığı 2002 yılında 56, 2003 yılında 89, 2004 yılında 115 olan HES lisans başvurusu; verilen fiyat ve alım garantisi ile birlikte 2005 yılında 223‘e, 2006 yılında 238‘e, 2007 yılında 244‘e yükselmiştir. EPDK, 2002 yılından itibaren 2008 yılına kadar 965 olan HES başvurusundan 314‘üne lisans vermiştir.

HES Lisanslarının Yarısı Kamuya Ait

EPDK‘nin son verilerine göre bugüne kadar 22 bin 965 MW‘lık 510 hidroelektrik santralına lisans verilmiştir. Bu lisansların 11 bin 500 MW‘lık bölümü hali hazırda işletmede olan kamuya (EÜAŞ) ait HES‘lerdir. Bunların da 10 bin MW‘a yakın bölümü 100 megavatın üzerinde kurulu güce sahip santrallardır.

Kalan yaklaşık 11 bin 500 MW‘lık özel sektöre verilmiş HES lisansları kapsamında bugüne kadar devreye giren kurulu güç miktarı yaklaşık 1100 MW‘tır. Bunun 600 MW‘ı aşkın bölümünü kamudan özele devredilmiş olan hidroelektrik santralları oluşturmaktadır. Yani, 4628 sayılı Yasa sonrasındaki 5 yıllık süreçte özel sektörün devreye aldığı HES yatırımı yalnızca 400 MW‘tır. Bu yatırımlar içinde kurulu gücü 50 MW‘a ulaşan 1 santral dahi bulunmamaktadır. Söz konusu 25 özel sektör HES santralından 12 tanesi 10 MW‘ın altında, yalnızca 2 tanesi 40 MW‘ın üstündedir.

Özelde 10 Bin MW‘lık HES Hayali

EPDK ve Türkiye Elektrik İletim A.Ş (TEİAŞ) verileri, 5 yılda 400 megavatlık HES yapabilen özel sektörün önümüzdeki yıllarda yaklaşık 10 bin 500 megavatlık yeni HES yapacağı beklentisini ortaya koymaktadır. TEİAŞ, 2008-2017 Üretim Projeksiyonu‘nda 2015 yılına kadar özel sektörün 9 bin 200 MW‘lık HES yatırımını devreye alacağı öngörüsüne göre baz elektrik arz-talep senaryosunu oluşturmuştur. Aynı dönemde DSİ‘nin de yaklaşık 3 bin 500 MW HES yatırımı gerçekleştirmesi beklenmektedir.

24 Lisans 100 MW‘ın Üstünde

EPDK‘nın verdiği yeni özel sektör HES lisanslarından yalnızca 24 tanesi 100 MW‘ın üzerinde olup, yaklaşık 4 bin MW‘lık kurulu güç oluşumu öngörülmektedir. Kaldı ki bu HES‘ler arasında 4628 sayılı Yasa öncesinde imtiyazlı projeler olarak öngörülmüş, ancak haklarından feragat ederek serbest üretici olmayı kabul etmiş olan şirketlerin santralları da bulunmaktadır. Nitekim özel HES projeleri arasında en yüksek kurulu güce, 513 MW‘la yap-işlet-devret projesi olarak başlamış olan Boyabat HES sahiptir. Kalan 333 özel sektör HES lisansı ile 6 bin 500 MW‘lık kurulu güç öngörülmektedir ki, bunların yalnızca 28 tanesi 50-100 megavat arasında yatırıma dayalıdır. Özel sektör HES lisanslarının 165 tanesi 10 MW‘ın altındaki yatırımlar içindir. Görüldüğü gibi özel sektör büyük ölçekli ülke ihtiyacını karşılayabilecek HES yatırımlarına girememektedir.

Spor Kulübü de HES Yapacak

HES lisansı alanlar arasında gıda şirketlerinden, medikal şirketlerine, hayvancılıktan zirai alana uzanan şirketler yer almaktadır. Trabzonspor‘un Bordo Mavi Enerji Şirketi ile 20 MW‘lık Uzungöl 1 Regülatör ve HES ihalesine katılmasıyla birlikte spor kulüplerinin de HES yapmaya kalkışabildiği garip bir enerji sektörü oluşmuştur. Ne yazık ki ülkenin su kaynakları ve enerjideki geleceği; yetkili yetkisiz pek çok şirketin faaliyet gösterebildiği, çantacılık denilen lisans tüccarlığının yolunun açıldığı bir yapıya teslim edilmiştir.

Hidrolik geleceğin böylesi bir yapılanmaya teslim edilmesi yalnızca potansiyelin değerlendirilmesi önünde bir engel olmayıp, can ve mal güvenliği üzerinde de ciddi tehditler oluşturmaktadır. Ehil olmayan eller aracılığıyla baraj yapımına kalkışılması ciddi kazaları da beraberinde getirmektedir. Kahramanmaraş‘ta 20 Mart 2008‘te yaşanan ve 4 işçinin ölümüyle sonuçlanan kaza bunun en vahim örneklerinden birini olmuştur.

Özel sektörün yapmaya çalıştığı küçük küçük HES‘ler karşısında yerel ekonomik ve çevresel özelliklerin göz ardı edilmesi de ciddi sorunlar yaratmaktadır. Derelere atılan taşların ürkütülen kurbağaya değmediği, plansız, kamu yararı anlayışından uzak, yalnızca kar güdüsüyle yönlendirilen HES ihaleleri, ülkenin su kaynakları ve enerji alanındaki güvenliğini de tehlikeye sokmaktadır. TEİAŞ Üretim Projeksiyonu‘nda hiç termik santral yapılmayıp, tamamen hidrolik ve rüzgar santralları yapılması durumunda yeni kapasite yatırım zorunluluğunun 2 kat daha fazla olacağı uyarısı yer almaktadır. Dolayısıyla bütüncül bir planlama ile linyit, hidrolik, rüzgar, güneş gibi enerji kaynaklarının değerlendirilmesi sağlanmalıdır. Bunun yerine küçük küçük parçalanmış yapılanma ne yazık ki bu alanda yatırım ve üretimin maliyetlerini de artırmaktadır. Bu yapılanma hidrolik potansiyelin kamu yararına değerlendirilmesi önünde ciddi bir engel oluşturmaktadır.

Kamu mülkiyetindeki doğal kaynakların bedelli-bedelsiz, ehil-ehil olmayan kişilere pazarlama uygulamaları derhal terk edilmeli, ülkenin enerji güvenliği göz önünde bulundurularak kamu eliyle 13 bin 395 MW‘lık HES kurulu gücümüzü, hidrolik potansiyelimizi değerlendirmek üzere 36 bin MW‘a ulaştıracak yatırımlara hız verilmelidir.

ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI
41. DÖNEM YÖNETİM KURULU
19.11.2008
Bağlantı adresi Sadece üyeler içindir!http://www.emo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=64326